بازخوانی آیه سی و چهارم سوره نساء با نگاه تمدنی، فلسفی، عرفانی، علمی و فرافرهنگی
به قلم دکتر پویان قمری
در هیچ دوره‌ای مثل امروز، فهم رابطه زن و مرد تا این حد پیچیده و مهم نبوده است.
جامعه مدرن میان دو افراط گیر کرده است.
یک سوی جهان، برتری مرد را فریاد می‌زند.
سوی دیگر، حذف نقش مرد را راه آزادی زن می‌داند.
و حقیقت از هر دو دور است.
آیه سی و چهارم سوره نساء، که قرن‌ها محل سوءبرداشت بوده، اگر با نگاه انسان امروز و دانش زبان‌شناسی، روانشناسی، تاریخ تمدن‌ها و رمزهای طبیعت خوانده شود، حقیقتی بسیار روشن را آشکار می‌کند.
متن آیه
الرِّجَالُ قَوَّامُونَ عَلَى النِّسَاءِ بِمَا فَضَّلَ اللَّهُ بَعْضَهُمْ عَلَى بَعْضٍ وَبِمَا أَنفَقُوا مِنْ أَمْوَالِهِمْ
معنای دقیق و روشن بدون برداشت‌های تاریخی
قوامون یعنی ستون بودن یعنی مسئولیت گرفتن یعنی نگه‌دارنده بودن
فضل یعنی تفاوت توانایی یعنی برتری عملکردی نه برتری ارزشی
بما انفقوا یعنی نقش تابع اقتصاد است نه جنسیت
کد آیه این نیست که مرد مهم‌تر است
کد آیه این است که هرکس مسئولیت را به دوش بگیرد ستون می‌شود.
اگر زن بار زندگی را می‌کشد او قوام است
اگر مرد تأمین‌گر است او قوام است
اگر هردو شریک‌اند هر دو قوام‌اند.
تأیید صریح قرآن درباره برابری وجودی زن و مرد
خلقکم من نفس واحدة
آغاز هر دو از یک ریشه است
من عمل صالحا من ذکر او انثی
ارزش بر اساس عمل است نه جنسیت
انا کرمکم اتقاکم
برتری در آگاهی و نیک‌کرداری است نه هویت جنسی
این آیه‌ها نشان می‌دهد که قرآن نمی‌گوید مرد برتر است
می‌گوید نقش‌ها بر اساس توانایی و مسئولیت جابه‌جا می‌شود.
تورات و انجیل نیز همین اصل را بیان می‌کنند
تورات، سفر پیدایش یک آیه بیست و هفت
خدا انسان را زن و مرد آفرید
هیچ اشاره‌ای به برتری وجود ندارد
انجیل، رساله غلاطیان سه آیه بیست و هشت
نه مرد برتر از زن است و نه زن برتر از مرد
هر دو در ارزش یک حقیقت هستند
تمام ادیان ابراهیمی یک پیام دارند
انسانیت ارزش است نه جنسیت.
فلسفه و اسطوره‌های جهانی نیز همین اصل را می‌گویند
ایران باستان
زن نگهبان جان
مرد نگهبان جهت
تفاوت نقش است نه ارزش
اقوام وایکینگ
زن نورن نویسنده سرنوشت
مرد اجراکننده اراده
هر دو مکمل
هند و اوپانیشاد
پوروشا آگاهی
پراکریتی آفرینش
به تنهایی ناقص
با هم کامل
چین باستان
ین و یانگ دو قطب یک انرژی
بدون تقابل
با مکمل بودن
فیساغورس
روح انسان جنسیت ندارد
بدن فقط ابزار انرژی است
متافیزیک چه می‌گوید
زن انرژی عمق است
مرد انرژی جهت است
عمق تنها کافی نیست
جهت تنها کافی نیست
جهان از پیوند این دو معنا پیدا می‌کند
عددشناسی و رمزهای فیساغورسی
عدد دو
در نگاه ساده یعنی تقابل
اما در نگاه عمیق یعنی مشارکت
دو یعنی جمع شدن دو مدار که جهان را به حرکت درمی‌آورد
چرا امروز این آیه چالش ایجاد کرده است
زیرا سطری که درباره مسئولیت است
به اشتباه به ارزش تبدیل شده
و نقشی که وابسته به اقتصاد بوده
به اشتباه وابسته به جنسیت تلقی شده
در حالی که متن آیه بسیار روشن است
برتری نیست
وظیفه است
نقش است
پویایی است
و نقش، بسته به شرایط زندگی جابه‌جا می‌شود.
پس حقیقت چیست
زن نصف مرد نیست
زن موجود دیگر نیست
زن انسان کامل است
مرد نیز انسان کامل است
هر دو ظرفیت کامل دارند
هر دو عقل دارند
هر دو روح دارند
هر دو مسئولیت دارند
هر دو قدرت تغییر جهان دارند
و در سطح روح، برابری کامل است.
پیام نهایی برای جهان امروز
اگر زن و مرد نقش‌های خود را نه بر اساس جنسیت
بلکه بر اساس توانایی
آگاهی
مسئولیت
انرژی
و مسیر زندگی تقسیم کنند
این جهان از هر جهت قوی‌تر می‌شود.
آیه سی و چهارم سوره نساء
برتری مرد را اعلام نمی‌کند
نظم مسئولیت را توضیح می‌دهد
و آن هم نه نظم ثابت
بلکه نظم سیال و وابسته به شرایط.
راهکار اجرایی برای انسان امروز
هرکس می‌خواهد قوام باشد
نه نیاز است مرد باشد
نه نیاز است زن باشد
باید سه کار انجام دهد
یک مسئولیت را بهتر از دیگران بردارد
دو تأمین‌گر بخشی از زندگی شود
سه ظرفیت مدیریت فشار را داشته باشد
هرکس این سه را داشته باشد
قوام است
ستون است