در ششم ژانویه سال جاری میلادی دو اتفاق افتاد که باعث تغییراتی در ویژگی ها و کاربردهای نرم افزارهای پیام رسان مثل واتساپ، تلگرام و سیگنال شد. فیسبوک اعلام کرد که شرایط استفاده از واتساپ را بازبینی کرده و قصد دارد از اطلاعات شخصی کاربران برای اهداف متعددی استفاده کند، این اعلام باعث انتقال تعداد بیشماری از کاربران واتساپ به پیام رسان های دیگر از جمله تلگرام و سیگنال شد که پاول دوروف مالک تلگرام از آن به «بزرگترین مهاجرت دیجیتال در تاریخ بشر» یاد می کند.
به گزارش سکه نیوز به نقل از نشریه اکونومیست، اتفاق دیگر در روز ششم ژانویه حمله حامیان دونالد ترامپ رییس جمهوری آمریکا به ساختمان کنگره این کشور بود که در پی آن، شرکت اپل نرم افزار پارلر را که مورد استفاده طرفداران ترامپ بود از فروشگاه خود حذف کرد. شرکت آمازون نیز میزبانی از این نرم افزار را در سامانه ابری خود متوقف کرد. این اقدام نیز باعث مهاجرت بسیاری از این افراد به تلگرام شد.
افراطی های طرفدار ترامپ گفتمان خود را به کانال های عمومی تلگرام منتقل کردند و در پی آن، تلگرام برخی از این کانال ها را مسدود کرد. اما این کار جلوی آن ها نگرفت، بلکه این گفتمان افراطی را به گروه های خصوصی در این پلتفرم منتقل کرد. تلگرام عموما از افشای پیام های رد و بدل شده در گروه های خصوصی خودداری می کند. اگرچه در مراسم تحلیف جو بایدن رییس جمهوری جدید آمریکا اتفاق خاصی روی نداد، اما خطرهای ناشی از تهدیدات طرفداران ترامپ همچنان پابرجاست.
رشد استفاده از سیگنال و تلگرام ممکن است به این نگرانی ها دامن بزند، اما این نرم افزارها تاثیرات مثبتی نیز در فضای آنلاین دارند. شبکه های اجتماعی فضایی عمومی ایجاد کرده اند که هم جهانی است و هم پرسروصدا و هر چیزی که بدتر باشد، سریعتر در آن منتشر می شود.
سرویس های پیام رسان با شبکه های اجتماعی مثل فیسبوک، توییتر و اینستاگرام دو تفاوت اساسی دارد. در شبکه های اجتماعی وقتی کسی مطلبی را منتشر می کند، شبکه می داند که کدام یک از دوستان او به صورت خودکار آن را خواهند دید و در صورتی که آن مطلب مورد پسند قرار گیرد، خود شبکه نیز آن را ترویج می دهد. دیگران هم می توانند با جستجو آن را ببینند. اما در پیام رسان ها وقتی کسی مطلبی ارسال می کند، فقط به فرد یا افرادی که مد نظر او است می رسد و افراد می دانند چه کسی آن را فرستاده است.
تفاوت دیگر در مدل کسب و کار آن ها است. شبکه های اجتماعی باید بدانند که کاربرانشان چه چیزی منتشر می کنند، چه چیزی را می بینند و چه چیزهایی را می پسندند تا بتوانند از این اطلاعات برای تبلیغات استفاده کنند. اما سرویس های پیام رسان نیازی به دانستن این اطلاعات ندارند و در برخی موارد، حتی امکان آن را ندارند.
مردم خدمات پیام رسان ها را بیشتر از شبکه های اجتماعی لازم دارند. مارک زاکربرگ مالک فیسبوک در سال 2019 گفت «پیام رسانی خصوصی، استوری های یک روزه و گروه های کوچک با سرعت بسیار بیشتری در فضای آنلاین رشد می کنند.» شمار استفاده کنندگان از فیسبوک در اروپا از اواخر سال 2019 هیچ تغییری نکرده و در سه ماهه اول سال 2020 برای اولین بار تعداد کاربران این شبکه اجتماعی در آمریکایی شمالی کاهش یافت. براساس یک گزارش، استفاده از 5 شبکه اجتماعی محبوب در سال 2020 با 5 درصد کاهش روبرو شد، در حالی که در همین زمان استفاده از نرم افزارهای پیام رسان 2.3 درصد رشد داشت.
نرم افزارهای سیگنال و تلگرام برنامه خاصی برای درآمدزایی ندارند. سیگنال با حمایت برایان اکتون بنیان گذار واتساپ فعالیت می کند که واتساپ را به قیمت 6.5 میلیارد دلار به فیسبوک فروخت. سیگنال از روش رمزنگاری برای ارسال پیام ها استفاده می کند که باعث می شود خود شرکت نتواند به محتواهای ارسال شده دسترسی داشته باشد. واتساپ هم از همین فناوری استفاده می کند. در سال 2016 سیگنال توسط یک دادگاه برای ارایه اطلاعات درباره دو کاربر احضار شد. اما تنها اطلاعاتی که امکان ارایه آن را داشت، تاریخ ایجاد حساب کاربری مرتبط با شماره تلفن های آنان و آخرین باری بود که آنلاین شده بودند.
اما تلگرام از فناوری رمزنگاری استفاده نمی کند. این شرکت راه هایی را برای دسترسی به اطلاعات کاربران از طریق سرورهای خود در دبی دارد. اما دوروف تاکنون به هیچ تقاضایی برای ارایه اطلاعات کاربران و سنسور آن به ویژه از سوی روسیه، کشور زادگاه او، پاسخ مثبت نداده است. در جریان ناآرامی های سیاسی در بلاروس، اپل از تلگرام خواست که کاربران را از افشای هویت نیروهای امنیتی که به سرکوب اعتراضات پرداخته بودند، متوقف کند. اما پاسخ دوروف این بود که اپل کاربران خود را از دسترسی به چنین اطلاعاتی بازدارد.
در شبکه های اجتماعی مثل توییتر و فیسبوک، در نهایت گفتمان تولید شده تحت حاکمیت شرکت میزبان یا قدرت دولتی که میزبان آن شرکت است، قرار می گیرد. اما در پیام رسان ها، کاربران خود حاکم هستند. می توان گفت که فضای آنلاین خصوصی خوب است از این جهت که به کاربران خود امکان می دهد با آزادی بیشتر و احساس اجتماعی قوی تری عمل کنند.
اما این مسئله خطرات خود را دارد. دکتر الکساندرا اورمان از دانشگاه برن می گوید که در دو سال گذشته شاهد بود که اظهارات رادیکال در فضای عمومی اینترنت رنگ می بازد. اما منطقی است که فرض کنیم گفتمان افراطی اکنون در فضای خصوصی روی می دهد. الکس استاموس از دانشگاه استنفورد که پیشتر مسئول ارشد امنیت فیسبوک بود، می گوید قطعا فضاهایی که خارج از دسترس شرکت ها یا دولت ها است، برای اهداف مجرمانه مثل سوء استفاده از کودکان یا اقدامات تروریستی مورد استفاده قرار می گیرد. او مطمئن است که مقام های قضایی در تلاش هستند که به این گروه ها نفوذ کنند، اما اطلاعات مشخصی از آنچه در سیگنال یا تلگرام می گذرد، ندارد.
به دست آمدن شواهدی از جرمی بزرگ در یک دمکراسی قدرتمند مثل ایالات متحده آمریکا که در فضای تلگرام طرح ریزی شده باشد، می تواند برای آقای دوروف آزمون بزرگتری از نه گفتن او به روسیه باشد. اما اگر تلگرام سازش کند، سیگنال و پیروان آن و واتساپ استقامت خواهند کرد. همه نیاز به فضای خصوصی دارند و برخی از افراد بیشتر. مردم همچنین به فضاهایی نیاز دارند که خود اداره کنند و مدام هدف بمباران تبلیغات و نظارت سوداگران نباشند. سرویس های پیام رسان این امکان را به آن ها می دهند.