مسئولان دولت آذربایجان در چند ماه گذشته اعلام کرده‌اند قصد دارند مجموعه‌ای از راه‌حل‌های فناوری نوآورانه را در سیستم‌های بانکداری و دولت الکترونیک این کشور پیاده‌سازی کنند، اتفاقی که این کشور را به مرکز خبرهای مرتبط با پروژه‌های جاه‌طلبانه فین‌تک تبدیل کرده است.
بیانیه‌های نمایندگان دولت آذربایجان نشان می‌دهد که دست کم بخشی از این برنامه به زیرساخت بلاک چین وابسته است. به‌تازگی بر طبق گزارشی که کوین‌تلگراف منتشر کرد، رئیس کمیسیون دولتی گمرک آذربایجان از برنامه‌های دولت برای پیاده‌سازی فناوری بلاک چین به‌منظور ایجاد پایگاه داده آنلاین و در دسترس حمل‌ونقل محموله‌ها خبر داده بود. در ماه می یکی از مقام‌های عالی‌رتبه بانک مرکزی آذربایجان هنگام سخنرانی در نشست Fintex در باکو اعلام کرده بود به‌زودی یک «سیستم بلاک چین و هوش مصنوعی در بخش بانکداری پیاده‌سازی می‌شود.» حال این پرسش‌ها مطرح می‌شود که این عناصر متمایز چگونه قرار است در کنار هم فعالیت کنند و کاربرد این راه‌حل‌های مبتنی بر بلاک چین تا چه حد گسترده است؟
بیانیه‌های اولیه
در اکتبر ۲۰۱۸ خبرهای پراکنده‌ای در مورد شروع طرح بزرگ دولتی بلاک چین محور کشور آذربایجان در رسانه‌های اخبار بلاک چین منتشر شد. فرید عثمانف، مدیر ارشد اطلاعات بانک مرکزی آذربایجان ابتدا در نشست بازرگانی آذربایجان و آلمان درباره انرژی و فناوری اطلاعات و ارتباطات، از برنامه پنج ساله تحول دیجیتال در اقتصاد این کشور خبر داد که شامل مشارکت با IBM برای ایجاد یک سیستم دفتر کل توزیع‌شده به‌منظور استفاده در بخش بانکداری می‌شد. عثمان گاندوز، رئیس مجمع اینترنت آذربایجان در ماه نوامبر به رسانه‌ها گفته بود چند سازمان دولتی دیگر در حال پیاده‌سازی راه‌حل‌های مبتنی بر دفتر کل توزیع‌شده در حوزه‌هایی مثل مسکن، خدمات شهری و حتی سیستم دادگاه هستند تا نگهداری از سوابق و خدمات دفاتر اسناد را تسهیل کنند.
اگرچه از همان اظهارات اولیه مشخص شد که این سیستم بلاک چین آزمایشی قرار است با همکاری IBM بر بستر هایپرلجر فابریک ایجاد شود، تنها در آوریل ۲۰۱۹ بود که رسانه‌ها به‌مرور گزارش دادند زیرشاخه‌ای از یک شرکت بزرگ فناوری دیگر (Lenovo Professional Services) نیز در این پروژه و در بخش سخت‌افزار آن مشارکت دارد. حضور دو نقش‌آفرین بزرگ این صنعت نشان داد که با برنامه دولتی فراگیری سروکار داریم.
خدمات دولتی از فناوری X-Road استفاده می‌کنند
به گفته نجات اسدلی، مدیر کانون بازرگانی دیجیتال آذربایجان دولت این کشور قصد دارد در سه حوزه اصلی با استقرار زیرساخت دیجیتال، به رشد نوآوری سرعت بخشد که شامل کانون بازرگانی دیجیتال، پورتال دولت الکترونیک و فعالیت‌های بانک مرکزی است. کانون بازرگانی دیجیتال پلتفرمی الکترونیک است که با مشارکت بخش دولتی و خصوصی و به‌منظور تسهیل توسعه تجارت الکترونیک در آذربایجان و منطقه طراحی شده است. این پلتفرم چند سازمان دولتی، بانک و شرکت خصوصی را به همدیگر متصل می‌کند تا برای کسب‌وکارها و شهروندان دامنه‌ای از خدمات داخلی، بین‌المللی و الکترونیک فراهم کنند.
یکی از راه‌حل‌های موجود در پلتفرم کانون بازرگانی دیجیتال صادرات با تنها یک فرم است. این راه‌حل به تولیدکننده‌های محلی این امکان را می‌دهد که همه اسناد مورد نیاز برای ورود به بازارهای بین‌المللی، ازجمله مجوزها، پروانه‌ها و اظهارنامه‌های گمرکی را کسب کنند و حتی برای دریافت کمک‌هزینه‌های دولتی صادرات درخواست بدهند. خدمت منحصربه‌فرد دیگر موجود در کانون بازرگانی دیجیتال اقامت الکترونیک و موبایل است، اسدلی در این مورد به کوین‌تلگراف گفت:
«آذربایجان پس از استونی دومین کشور دنیاست که اقامت الکترونیک ارائه می‌دهد و اولین کشوری که اقامت موبایل ارائه می‌دهد. این خدمت به افراد غیر مقیم اجازه می‌دهد که به‌صورت آنلاین در عرض یک روز شرکتی را در آذربایجان تاسیس کنند و از همه خدمات الکترونیکی کشور ما استفاده کنند. کافیست یک تلفن هوشمند داشته باشند تا بتوانند کسب‌وکار مستقل از مکانی را در آذربایجان راه‌اندازی کنند.»
پورتال دولت الکترونیک که با همه سازمان‌های دولتی که به‌طور مستقیم با مردم سروکار دارند، یکپارچه شده است، دسترسی آنلاین به بیش از ۴۰۰ خدمت افزوده دولتی را فراهم می‌کند.
باید توجه کرد که کانون بازرگانی دیجیتال و پورتال دولت الکترونیک بر مبنای فناوری منبع باز X-Road ایجاد شده‌اند که راه‌حل لایه تبادل داده‌ای است که امکان برقراری ارتباط در بستر اینترنت و ارائه خدمات آنلاین را برای سازمان‌ها فراهم می‌کند. X-Road که در اوایل دهه ۲۰۰۰ در استونی توسعه یافته، از زیرساخت دولت الکترونیک این کشور حوزه دریای بالتیک پشتیبانی می‌کند و همچنین یکپارچه سازی با لایه تبادل داده کشور همسایه، فنلاند را بر عهده دارد.
توسعه‌دهندگان X-Road آن را به‌عنوان «لایه یکپارچه‌سازی توزیع‌شده بین سیستم‌های اطلاعات» توصیف می‌کنند و این مسئله باعث شده گمانه‌زنی‌هایی به‌وجود بیاید که این سیستم بر فناوری بلاک چین اتکا دارد اما درواقع این‌طور نیست. همان‌طور که NIIS، سازمان مسئول توسعه هسته X-Road توضیح می‌دهد، بلاک چین و X-Road هر دو برای برقراری ارتباط بین واحدهای داده از تابع هش رمزنگاری‌شده استفاده می‌کنند اما غیر از این، «اهداف و موارد استفاده بسیار متفاوتی دارند.» هر کدام از سرورهای X-Road آرشیو دفتر ثبت پیام خودشان را دارند و آن را در همان محل ذخیره می‌کنند و برخلاف گره‌ها در شبکه‌های دفتر کل توزیع‌شده، دیگر حاضران در اکوسیستم به آن آرشیوها دسترسی ندارند.
بلاک چین برای احراز هویت دیجیتال
در حال حاضر تنها طرح زیرساخت دیجیتال دولت آذربایجان که بر فناوری بلاک چین اتکا دارد، طرحی است که با نظارت بانک مرکزی این کشور اجرا می‌شود. همان‌طور که فرید عثمانف، مدیر ارشد اطلاعات بانک مرکزی آذربایجان در ایمیلی به Cointelegraph اعلام کرد، دولت این کشور در سپتامبر ۲۰۱۸ سندی را با عنوان برنامه دولت در مورد گسترش پرداخت‌های دیجیتال برای سال‌های ۲۰۱۸ تا ۲۰۲۰ تصویب کرد. این سند نقشه راهی برای هماهنگی پیشرفت‌های فناورانه در بانکداری دیجیتال است. عثمانف می‌گوید:
«دولت معتقد است با پیاده‌سازی فناوری‌های مالی جدید در بازار می‌توان اقتصاد بدون پول نقد را تقویت کرد و خدمات دیجیتال را گسترش داد و به‌صورت شفاف در دسترس همه شهروندان قرار داد.»
در این برنامه «ایجاد چارچوب بلاک چین خصوصی با گره‌های مورد اعتماد، دسترسی مجوزدار و خدمات توافق» برای احراز هویت کاربر به‌عنوان شرط کلیدی فعال‌سازی خدمات بانکداری دیجیتال تعیین شده است.
پروژه آزمایشی که بانک مرکزی برای پیشبرد اهداف برنامه دولتی آغاز کرده است، از سه پایه توسعه طرح استراتژیک نوآوری دیجیتال، ایجاد سیستم احراز هویت دیجیتال مبتنی بر بلاک چین و پیاده‌سازی سخت‌افزار بلاک چین تشکیل شده است. در اکتبر ۲۰۱۸ لنوو به‌منظور پیشبرد هدف سوم به این پروژه اضافه شد. به گفته عثمانف زیرساختی که لنوو نصب می‌کند، شامل چند مورد از نوآورترین فناوری‌های این شرکت است:
«این راه‌حل از نرم‌افزار و سخت‌افزار ThinkAgile HX7820 Appliance استفاده می‌کند که به منزله اولین نصب سیستم HX چهار سوکت در دنیاست. این راه‌حل روی آخرین نسخه پردازنده‌های Xeon Scalable از نسل پردازنده‌های Skylake شرکت اینتل کار می‌کند و Acropolis OS از شرکت Nutanix به‌عنوان پلتفرم مجازی‌سازی انتخاب شده است. این راه‌حل مبتنی بر فناوری RDMA است و برای اولین بار بود که RDMA نصب را در محیطی بهره‌ور پیکربندی می‌کرد.»
پروتکل منبع باز هایپرلجر فابریک که تحت میزبانی بنیاد لینوکس ایجاد شده، به‌عنوان پایه نرم‌افزاری سیستم احراز هویت عمل می‌کند. IBM که به دفعات از هایپرلجر برای توسعه بلاک چین‌های سازمانی استفاده کرده، اکنون تخصص خود را در این زمینه در اختیار طرح دولت آذربایجان قرار داده است. مدیران این سیستم انتظار دارند که تا پایان سال ۲۰۱۹ به‌طور کامل عملیاتی شود.
کاربرد اصلی این سیستم احراز هویت این است که شهروندان و کسب‌وکارها را قادر می‌سازد تا داده‌های شخصی‌شان را به‌شکل اسناد دارای امضای دیجیتال به بانک‌ها و سازمان‌های اعتبارسنج ارائه دهند. درواقع این سیستم بلاک چین فرآیند احراز هویت را خودکار می‌کند و درنتیجه زمان اجرای فرآیند را به‌شدت کاهش می‌دهد. این سیستم احراز هویت دیجیتال به سیستم دولت الکترونیک اضافه می‌شود و معماری رابط برنامه‌نویسی کاربردی باز به بانک‌ها این امکان را می‌دهد که از طریق فرآیندی استاندارد، آن را با زیرساخت‌های دیجیتال‌شان یکپارچه کنند.
قابلیت درخور توجه دیگری که قرار است این سیستم ارائه کند، این است که کاربر روی اینکه چه داده‌هایی و چه مقدار از داده‌هایش را می‌خواهد با سازمان‌های مالی به اشتراک بگذارد، اختیار زیادی دارد. عثمانف می‌گوید:
«بانک‌ها تنها پس از تایید مشتری به داده‌های شخصی مورد نیاز دسترسی پیدا می‌کنند بنابراین افراد و نهادهای قانونی می‌توانند خودشان اشتراک‌گذاری داده‌ها را کنترل کنند و مجوز دسترسی به داده‌ها را صادر کنند.»
مدیر ارشد اطلاعات بانک مرکزی همچنین به این نکته اشاره کرد که مسئولان می‌دانند چنین پیشرفت‌های فناورانه‌ای نیازمند چارچوب قانون‌گذاری بهبودیافته‌ای است. بانک مرکزی در حال حاضر نیز مشغول پژوهش در مورد بهترین شیوه‌ها و معیارهای بین‌المللی است و با دیگر سازمان‌های دولتی گفت‌وگو می‌کند تا مقررات تنظیم‌گری را به نفع سیستم‌های جدید بهبود بخشد.
کاربرد محدود
با شروع فرایند اجرای سیستم احراز هویت جدید، آذربایجان در آستانه قرار گرفتن در جمع کشورهایی است که راه‌حل‌های بلاک چین مجوزدار را به‌منظور بهبود بهره‌وری جنبه خاصی از فعالیت‌های دولت پیاده‌سازی کرده‌اند. درصورت گسترش این تلاش‌ها، دولت می‌تواند از مزایای فناوری دفتر کل توزیع‌شده در دیگر حوزه‌های نگهداری سوابق (مانند پایگاه داده گمرک که به‌تازگی اعلام شد) نیز بهره ببرد. با این حال در این کشور نیز شاهد رویکرد «بلاک چین پیش از رمزارز» هستیم. رئیس هیئت مدیره بانک مرکزی آذربایجان در نوامبر ۲۰۱۸ گفته بود، آذربایجان به‌هیچ‌وجه قصد ندارد ارز دیجیتالی با پشتوانه دولت منتشر کند.
منبع : cointelegraph