استخرهای نقدینگی(Liquidity Pool) امروزه به یکی از قسمتهای اساسی اکوسیستم مالی غیر متمرکز (DeFi) تبدیل شده اند. این صنعت یک بخش اساسی از حوزه سازندگان بازار خودکار (AMM)، پروتکل های وام دهی، تولید محصول، دارایی های دیجیتالی، بیمه های زنجیره ای، بازی های بلاک چین و موارد دیگر است. ایده استخرهای نقدینگی زیاد پیچیده نیست. استخر نقدینگی وجوهی است که در یک توده دیجیتالی بزرگ جمع می‌شود؛ این توده محیطی است که بدون نیاز به هیچ مجوزی، هرکسی می‌تواند به آن نقدینگی اضافه کند.
طی دهه های گذشته، در مبادلات مختلف از صرافی های متمرکز و دفتر سفارش استفاده مداومی صورت می گرفت. خریداران و فروشندگانی وجود دارد که قیمت خرید یا فروش خود را به همراه مقدار سهم یا ارز دیجیتال برای انجام معامله تعیین و ثبت می کنند. وقتی تطابق بین سفارش های خرید و فروش وجود داشته باشد ، هر دو سفارش انجام می شوند و موسسه مربوطه مانند کارگزاری بورس کارمزد خود را کسب می کند.
اگرچه این روش برای امور مالی سنتی کار می کند، اما برای تکنولوژی بلاکچین غیرمتمرکز قابل استفاده نیست.
هیچ مرجع متمرکزی برای نگهداری وجوه در این نوع از شبکه وجود ندارد و قراردادهای هوشمند نیز در بلاکچین برای انجام چنین کارهایی کُند و پرهزینه هستند. بنابراین محققان و توسعه دهندگان این حوزه به یک راه حل ابتکاری معروف به سازندگان بازار خودکار (AMM) رسیدند.
AMM یک روش غیرمتمرکز است، دفتر سفارش ندارد و قطعا به قدری مهم است که نقشی اساسی را در اکوسیستم DeFi در رمزنگاری دارند. امروزه بسیاری از مبادلات غیرمتمرکز در دنیای ارزهای رمزنگاری شده، از مدل سازنده بازار اتوماتیک (AMM) استفاده می کنند.
AMM مخفف اصطلاح Automated Market Maker است و راهی را برای کاربران فراهم می کند تا با استفاده از کیف پول های خود مستقیماً بین ارزهای رمزنگاری شده مختلف مبادلات را انجام دهند.
سیستم عامل های معروف ارائه دهنده این قابلیت عبارتند از Uniswap ، Sushiswap ، PancakeSwap و…. این مفهوم در صنعت رایج است، زیرا مزایایی را برای کاربران فراهم می کند.
نبود دفتر سفارش، به معنای محدود بودن قیمت خرید یا فروش نیست بلکه فقط یک قیمت در بازار وجود دارد که به طور خودکار با یک قرارداد هوشمند محاسبه می شود. از این رو، کاربر با یک خریدار یا فروشنده معامله نمی کند ، بلکه با قرارداد هوشمند معامله می کند.
غیر متمرکز به معنای آن است که هیچ کس مالک آن نیست و مجموعاً متعلق به جامعه است. هر کسی می تواند نقدینگی خود را در این استخر غول پیکر تأمین کند و بر اساس سهم خود در آن سهمی از هزینه های معامله را بدست آورد.
بدون وجود استخرهای نقدینگی، مبادله دارایی های رمزنگاری شده در مبادلات غیرمتمرکز بسیار پیچیده تر خواهد بود. از آنجا که این سیستم عامل ها غیرحضوری هستند ، هیچ راهی نیز برای واریز وجه بدون اجرای دستور وجود ندارد. همه کارها با قراردادهای هوشمند انجام می شود و همه واسطه ها از معادله خارج می شوند.
چرا به استخرهای نقدینگی نیاز داریم؟
گفتیم که مانند بورس های سهام سنتی، معاملات در صرافی های متمرکز ارزهای رمزنگاری شده براساس مدل دفتر سفارشاتOrder) (Book انجام می شود، این همان جایی است که خریداران و فروشندگان سفارش خود را ثبت می کنند. در حالی که خریداران سعی در خرید دارایی با کمترین قیمت ممکن دارند ، فروشندگان سعی می کنند آن را با بالاترین قیمت ممکن به فروش برسانند. برای اینکه معامله انجام شود، خریدار و فروشنده باید در مورد قیمت توافق کنند.
اما اگر نه خریدار و نه فروشنده روی قیمت توافق نکنند چه؟ یا اگر نقدینگی کافی برای اجرای معامله وجود نداشته باشد، چه می شود؟ اینجاست که مفهوم سازندگان بازار (Market Makers) مطرح می شود. سازندگان بازار با تمایل به خرید یا فروش یک دارایی خاص، معاملات را تسهیل می کنند، در نتیجه نقدینگی کافی را فراهم می کنند و معامله گران را قادر به انجام معاملات می سازند، بدون اینکه منتظر خریدار یا فروشنده دیگری باشند.
در امور مالی غیرمتمرکز (DeFi) نیز، وابستگی بیش از حد به سازندگان بازار خارجی ممکن است منجر به کندی و گرانی معاملات شود. این چیزی است که استخرهای نقدینگی می توانند از پس آن برآیند.
استخرهای نقدینگی چگونه کار می کنند؟
در امور مالی غیرمتمرکز، قراردادهای هوشمند حاکم بر آنچه در مجموعه نقدینگی اتفاق می افتد، هستند. سازندگان بازار خودکار (AMM) محبوب ترین راه استفاده از استخرهای نقدینگی بوده اند.
یک استخر نقدینگی ساده، یک بازار برای یک جفت خاص از ارزهای دیجیتال در صرافی غیرمتمرکز بازار ایجاد می کند (به عنوان مثال: CCX / ETH). هنگامی که استخر نقدینگی ایجاد می شود، تأمین کننده نقدینگی قیمت اولیه و عرضه هر دو ارز دیجیتال را تعیین می کند.
تأمین کنندگان نقدینگی متناسب با میزان نقدینگی که به استخر نقدینگی واریز می کنند، تشویق می شوند. هنگامی که از این طریق معامله میسر می شود ، هزینه معامله به طور متناسب بین تمام تأمین کنندگان نقدینگی توزیع می شود.
قراردادهای هوشمند مختلف ، موارد مختلف استفاده از استخرهای نقدینگی را امکان پذیر می کند. به عنوان مثال الگوریتم سازنده بازار ثابت (Constant Market Maker algorithm) ، عرضه دائمی نقدینگی را تضمین می کند. نسبت توکن ها در استخر نقدینگی قیمت دارایی ها را تعیین می کند. به عنوان مثال ، هنگامی که ETH از استخر DAI / ETH خریداری می شود، میزان تأمین ETH از استخر کاهش می یابد و میزان تأمین DAI نیز به نسبت افزایش می یابد. این امر باعث افزایش قیمت ETH و کاهش قیمت DAI خواهد شد.
علاوه بر این، برخی از قراردادهای هوشمند ارائه دهندگان یا تامین کنندگان نقدینگی (Liquidity providers) را با اهدای برخی توکن های اضافی تشویق می کنند. این فرآیند استخراج نقدینگی نامیده می شود.
موارد استفاده عملی از استخرهای نقدینگی
یونی سواپ (Uniswap)، یک پروتکل DeFi است که برای صرافی ارزهای رمزنگاری شده استفاده می شود، زیرساخت این پروتکل موارد استفاده از استخرهای نقدینگی را تقویت می کند. اما بسیاری دیگر از صرافی های غیرمتمرکز، خود را از نظر موارد استفاده عملی از این نوع استخرها متمایز می کنند اما همچنان به اصل استفاده از استخرهای نقدینگی اعتماد می کنند.
به عنوان مثال ، مفهوم سازندگان بازار خودکار (AMM) برای دارایی هایی با قیمت های مشابه مانند ارز های پایدار یا توکن های پیچیده شده (Wrapped Tokens) به خوبی کار نمی کند. Curve، یک استخر نقدینگی صرافی در اتریوم، از طریق اجرای الگوریتمی متفاوت، موفق به ارائه کارمزد کمتر و همچنین لغزش (Slippage) کمتری در هنگام مبادله دارایی های با قیمت مشابه در صرافی های دیگر شده است.
Balancer پروتکل سازنده بازار خودکار (AMM) با این مفهوم ظاهر شد که استخرهای نقدینگی لزوماً نباید به دو دارایی محدود شوند. Balancer این امکان را برای مبادله حداکثر 8 توکن در یک استخر نقدینگی فراهم می کند.
تفاوت استخر نقدینگی با دفتر سفارشات
همانطور که در بالا نیز به آن اشاره کردیم، مهم ترین نکته استخرهای نقدینگی نبود دفتر سفارشات (Order Book) است. برای درک بهتر تفاوت استخر نقدینگی با دفتر سفارشات، نگاهی به بخش اصلی معامله الکترونیکی یعنی دفتر سفارشات می اندازیم. به زبان ساده، دفتر سفارش یا اوردر بوک، مجموعه ای از سفارشات باز در یک بازار مشخص است. سیستمی که سفارشات را با یکدیگر منطبق می کند، موتور انطباق نامیده می شود. موتور انطباق و دفتر سفارش، هسته اصلی هر صرافی متمرکزی (CEX) را تشکیل می دهند. این مدل برای تسهیل کارآمد معاملات مناسب است و امکان ایجاد بازارهای پیچیده مالی را فراهم می کند.
معامله در دیفای، شامل معاملات به صورت درون زنجیره‌ای، بدون اینکه یک بخش متمرکز وجوه را در اختیار داشته باشد است. اما هنگامی که از دفتر سفارشات برای انجام معاملات استفاده می‌شود، مشکلی به وجود می‌آید. هر معامله با استفاده از دفتر سفارش نیازمند پرداخت کارمزد است که انجام معاملات را بسیار گران می کند. این امر همچنین کار تامین کنندگان سنتی نقدینگی، یعنی معامله گرانی که نقدینگی جفت ارزها را تأمین می کنند، را بسیار پرهزینه میکند. مهم‌تر از همه، اکثر بلاک چین‌ها نمی توانند توان مورد نیاز برای ترید میلیاردها دلار در بستر شبکه خود را که هر روز انجام می شود فراهم کنند.
این بدان معنی است که در یک شبکه بلاکچینی مانند اتریوم، وجود دفتر سفارشات روی زنجیره به صورت عملی غیرممکن است. کاربر می تواند از زنجیره های جانبی یا راه حل های لایه دوم که در آینده پا به عرصه خواهند گذاشت استفاده کند. با این حال، در حال حاضر و با قدرت فعلی، شبکه توان مدیریت این حجم داده را ندارد.
ریسک های استفاده از استخرهای نقدینگی
استخرهای نقدینگی علیرغم کارایی مناسب در صنعت ارزهای دیجیتال، ریسک ها و اشتباهاتی نیز به همراه دارند.
به طور مثال این احتمال وجود دارد که الگوریتم تعیین کننده قیمت یک دارایی درست عمل نکند و یا به خاطر وجود سفارش های بزرگ، اشکالات قرارداد هوشمند و یا سایر دلایل احتمالی، دچار لغزش شود. در این بخش دقیق تر به بررسی این ریسک ها می پردازیم.
۱. قیمت گذاری اشتباه
قیمت دارایی های موجود در یک استخر نقدینگی از طریق یک الگوریتم قیمت گذاری تعیین می گردد که به صورت مستمر بر اساس فعالیت معاملاتی استخر تنظیم می شود. اگر قیمت یک ارزدیجیتال نسبت به قیمت بازار جهانی متفاوت باشد، معامله گران آربیتراژ که از تفاوت های قیمتی بین پلتفرم ها سود کسب می کنند نسبت به نوسان گیری از این تفاوت قیمت اقدام می کنند.
۲. نوسانات قیمت
نوسانات قیمت باعث تحمیل زیان بالایی به اصل سرمایه تامین کنندگان استخر نقدینگی می شود که این زیان را زیان ناپایدار می نامند. اما زمانی که تامین کننده سرمایه خود را برداشت می کند این زیان به زیان قطعی و همیشگی تبدیل می شود. این امکان وجود دارد که کل یا نسبتی از زیان تامین کنندگان نقدینگی از طریق پاداش هزینه تراکنش جبران شود؛ البته میزان جبران زیان به حجم نوسان و طول مدت استیک واریزی نیز بستگی دارد.
طبق الگوریتم قیمت گذاری، در صورتیکه ناگهان کسی بخواهد معامله بزرگی را در استخر انجام دهد، احتمال آسیب و زیان در استخرهای کوچکتر از محل لغزش وجود دارد. نمونه هایی نظیر هک bZx در سال 2020 وجود دارد که طی آن، کاربران از استخرهای کوچکتر به عنوان بخشی از یک حمله دست کارانه یک بازار وسیع تر سوءاستفاده کردند.
۳. مشکلات قرارداد هوشمند
کاربران دیفای با ریسک های دیگری نیز روبرو هستند که از آن جمله می توان به خرابی و ایجاد مشکل در قرارداد هوشمند اشاره کرد. این اتفاق زمانی رخ می دهد که کد مربوطه حسابرسی نشود یا امنیت کامل نداشته باشد. شایسته است که کاربر قبل از سپرده گذاری منابع خود، اطلاعات کاملی از همه ریسک های موجود در این حوزه داشته باشد.
مزایای استخرهای نقدینگی
مشکل تامین نقدینگی همواره یکی از مشکلات اصلی صرافی های غیر متمرکز بوده است. بنابراین اطمینان از وجود یک منبع تقریبا مستمر نقدینگی برای معامله گران علاقمند به استفاده از صرافی آنلاین غیرمتمرکز، بدیهی ترین مزیت استخرهای نقدینگی است. ضمنا این استخرها فرصتی برای دارندگان ارزهای دیجیتال فراهم می کنند تا از طریق تبدیل شدن به یک تامین کننده نقدینگی از درآمد حاصل از هزینه های تراکنش نیز منتفع شوند.
ضمنا بسیاری از پروژه ها و پروتکل ها مزایای تشویقی بیشتری را به تامین کنندگان نقدینگی پیشنهاد می کنند تا از این طریق، استخرهای توکن خود را بزرگ نگه داشته، ریسک لغزش را کم کرده و تجربه معاملاتی بهتری را خلق کنند. بنابراین فرصت دستیابی به منفعت حاصل از توکن های پاداش استخراج سود در قبال تبدیل شدن به یک تامین کننده نقدینگی وجود دارد.
برخی پروتکل ها از جمله Uniswap ، Balancer و Yearn پاداش تامین کنندگان نقدینگی را با همان توکن پلتفرم خود تامین کننده پرداخت می کنند. زمانی که SushiSwap در تابستان سال 2020 تشکیل شد از همین مدل برای انجام حمله ای موسوم به «حمله خون آشام» علیه Uniswap استفاده کرد. کاربران قادر بودند تا قبل از راه اندازی SushiSwap، از طریق تامین نقدینگی و سپس منتقل کردن نقدینگی به پلتفرم SushiSwap، توکن SUSHI را در مزرعه Uniswap کشت کنند.
نقش آربیتراژ (Arbitrage) در استخرهای نقدینگی
در این مرحله است که باید توجه داشته باشیم که استخرهای نقدینگی برای اجرا به آربیتراژر های اصلی احتیاج دارند که بیشتر آنها ربات هستند. هدف این است که از اختلاف قیمت ها استفاده کرده و قیمت به سمت تعادل بازار باز گردانده شود.
اگر قیمت بازار ETH در Coinbase هنوز 100 دلار باشد ، اما قیمت ETH در استخر 111 دلار باشد. آربیتراژرها ETH را به این مجموعه می فروشند و از اختلاف قیمت سود می برند.
وقتی کسی 1 ETH را دوباره به این مجموعه بفروشد ، معادله دوباره به حالت قبل برمی گردد. بنابراین، قیمت ETH در استخر همیشه با توجه به خرید و فروش در این اختلاف قیمت موقت، تا آنجا که ممکن است نزدیک قیمت بازار باقی می ماند.
عمق استخر نقدینگی و لغزش
اختلاف قیمت بین استخر و بازار به عنوان لغزش شناخته می شود. میزان لغزش به میزان تجارت کاربر نسبت به اندازه یا عمق استخر بستگی دارد. عمق استخر با پارامتر k ثابت اندازه گیری می شود. هرچه k بزرگتر باشد، استخر عمیق تر می شود و احتمال وقوع لغزش نیز کمتر است.
به طور مثال، خرید 1 ETH از استخری که فقط 10 ETH دارد ، 10٪ از اندازه استخر را تشکیل می دهد. از این رو یک اختلاف زیاد در قیمت در این استخر ایجاد می شود. قیمت اتر 100 دلار است اما کاربر آن را از استخر با قیمت 111.11 دلار خریداری می کند. این عدد حدود 11 درصد لغزش قیمت را نشان می دهد که بسیار زیاد است. در واقع، استخرها در صورتی عمیق تر و بزرگتر خواهند شد که صدها و هزاران تامین کننده نقدینگی از سراسر جهان در آن شروع به فعالیت کند.
فرض کنید ما از استخری استفاده می کنیم که 100 ETH و 10000 DAI دارد و شخصی می خواهد 1 ETH از این استخر بخرد ، هزینه آن چقدر است؟ با انجام یک حساب و کتاب ساده میبینیم، 101 دلار ، یک لغزش قیمت 1 درصدی به کاربر می دهد که مقدار قابل قبولی است. از این رو ، تأمین کنندگان نقدینگی بسیار مهم هستند و یک پروتکل معمولاً به تامین کنندگان نقدینگی برای تأمین نقدینگی پاداش می دهد.
چگونه می توان یک تامین کننده نقدینگی استخر (LP) شد؟
هر کسی می تواند نقدینگی را تأمین کند و برای کسب درآمد به یک LP تبدیل شود. تأمین نقدینگی به معنای تهیه جفت توکن های تجاری در استخر نقدینگی است. کلید واژه این عملیات در اینجا Pair است.
بنابراین بگذارید بگوییم این یک جفت شدن DAI-ETH است ، شما باید به نسبت 50-50 هم DAI و ETH واریز کنید. اگر می خواهم 5000 دلار نقدینگی را در استخر تأمین کنم ، پس به مقدار 2500 دلار DAI و 2500 دلار ETH نیاز دارم. هر تأمین کننده نقدینگی باید این استاندارد را رعایت کند تا مجموعه نقدینگی بتواند همیشه ترکیب 50-50 توکن A و رمزارز B را حفظ کند.
وقتی کاربری نقدینگی را در یک استخر تأمین می کند، معمولاً در ازای آن یک رمز LP دریافت می کند. این رمز LP نشان دهنده سهم کاربر در مجموعه نقدینگی است. هر زمان که معاملات در حوزه نقدینگی انجام می شود، کاربران باید هزینه ای را پرداخت کنند. این هزینه ها سپس جمع شده و مجدداً بر اساس مقدار توکن های LP که هر تامین کننده در اختیار دارد به کلیه تأمین کنندگان نقدینگی به طور نسبی توزیع می شود.
اگر کاربری بخواهد نقدینگی را تأمین کند باید نکات مهمی را بخاطر بسپارد. اول اینکه بعید است دقیقاً همان توکن هایی را که در ابتدا واریز کرده است پس بگیرد. به عنوان مثال ، اگر کار خود را با 2500 دلار DAI و 25 ETH آغاز کرده باشد (با فرض قیمت ETH = 100 دلار) ، بسته به بازار ETH بیشتری با DA کمتر یا با DAI بیشتر و ETH کمتر به او بازپرداخت خواهد شد.
در بازار گاوی، با افزایش قیمت ها ، افراد بیشتری متقاضی دریافت ETH هستند. از این رو عرضه ETH در استخر کاهش می یابد در حالی که DAI افزایش می یابد زیرا افراد بیشتری دلار خود را با ETH مبادله می کنند. هنگامی که تامین کننده، LP خود را پس می گیرد، در پایان با ETH کمتر از آنچه که شروع کرده بوده و DAI بیشتر از آنچه واریز کرده بوده خارج خواهد شد. عکس همین فرآیند در بازار خرسی صادق است.
ضرر ناگهانی در استخر نقدینگی DeFi چیست؟دومین نکته مهمی که کاربر باید قبل از ورود به استخرهای نقدینگی درک کند، این است که ضرر ناپایدار یا ناگهانی(Impermanent Loss) چیست؟
به طور خلاصه ، ضرر ناگهانی به وضعیتی اطلاق می شود که تامین کننده می توانست به جای تهیه LP و تامین نقدینگی استخر، هیچ کاری نکند و فقط HODL انجام دهد و نتیجه و سود بهتری بگیرد.
چگونه کار میکند؟ اجازه بدید ببینم.
فرض کنید قیمت ETH در LP ما 100 دلار باشد ، اگر قیمت ETH در پمپ های Coinbase به 120 دلار در بازار برسد، چه اتفاقی می افتد؟ آربیتراژرها وارد عمل می شوند و ETH را از استخر خریداری می کنند و آن را در Coinbase می فروشند تا از این تفاوت بهره مند شوند.
فرمول های بررسی و تست شده توسط کارشناسان نشان می دهد که اگر کاربر نقدینگی خود را به داخل استخر واریز نکند و فقط HODL کند، درآمد بیشتری نسبت به اقدام به عنوان تامین کننده نقدینگی استخر کسب می کرد.
این همان معنای ضرر ناپایدار است. این ضرر ناپایدار است زیرا فقط هنگامی که کاربر LP خود را خارج کند دائمی می شود. مثل مشابه قیاس بین ضررهای غیر واقعی و ضررهای عملی شده.
نتیجه گیری
درک مفهوم و نحوه کار استخرهای نقدینگی و روند تبدیل شدن کاربر به LP می تواند بسیار سودمند باشد. خواننده این مقاله از سکه نیوز اطلاعات بسیار کاملی از این مفهوم و فرصت های احتمالی ایجاد شده برای کسب سود به دست آورده است.
به طور خلاصه میتوان در این قسمت گفت در استخر نقدینگی هر کسی می تواند با واریز یک جفت رمزارز با نسبت 50-50 در داخل آن، نقدینگی را تأمین کند. هیچ دفتر سفارشی در استخر نقدینگی وجود ندارد و قیمت آن با فرمول ثابت تعیین می شود: x * y = k. آربیتراژهایی نیز وجود دارند که تا زمانی که قیمت در استخر با قیمت خارج از بازار مطابقت داشته باشد از اختلاف قیمت سود می برند. هرچه استخر عمیق تر باشد ، میزان لغزش قیمت برای کاربران کاهش می یابد.
تامین کنندگان نقدینگی به دلیل مشارکت در نقدینگی ، نشانه های LP به دست می آورند. کاربران برای انجام معاملات در DEX هزینه هایی را پرداخت می کنند که بر اساس مقدار توکن های LP یا درصد سهم آنها در مجموعه ، به ارائه دهندگان نقدینگی توزیع می شود. LP برای تأمین نقدینگی خطر از دست دادن ناپایدار را دارد و ممکن است همان مقدار توکن را که در ابتدا سپرده گذاری کرده اند، دریافت نکند.
کد خبر: 1400022011TSMCMF
مطالب مرتبط:
آموزش خرید و فروش ارزهای دیجیتال
همه چیز درباره بازار گاوی و بازار خرسی
آموزش نوسان گیری (Swing Trading) ارز دیجیتال